„Wierna kopia oryginału, który nigdy nie istniał”

33 spotkania z Vermeerem

1664 – Johannes Vermeer van Delft maluje Dziewczynę z perłą. 2003 – Peter Webber kręci film Dziewczyna z perłą ze Scarlett Johansson w roli tytułowej. 2011

Narek Awetisjan – wybitny malarz armeński młodszej generacji – maluje kopię Dziewczyny z perłą ze Scarlett Johansson.

Wyobrażam sobie, że tak narodził się cykl Simulacrum, czyli 33 spojrzenia na dzieło holenderskiego klasyka. Ciąg wariacji namalowanych w przeróżnych konwencjach, m.in. Picassa, Matisse’a, Klee, Modiglianiego… Tytuł Simulacrum, czyli „podobizna”, nawiązuje do dialogu Sofista Platona i przypomina skomplikowane relacje pomiędzy modelem, jego obrazem i abstrakcyjną, ponadczasową Ideą.

Sztuka Nareka Awetisjana ma szersze artystyczne przesłanie, jednak mnie, muzealnego pedagoga, fascynuje w niej przede wszystkim możliwość jednoczesnego spotkania z tyloma indywidualnościami europejskiej sztuki współczesnej. Umiejętne wejście w konwencje − wydawałoby się niepowtarzalnych − geniuszy malarstwa.

To uczucie być może pokrewne temu, które było udziałem bohatera filmu Woody’ego Allena O północy w Paryżu. Dane mu było cofnąć się w czasie o prawie wiek i spotkać sławy ówczesnej bohemy – w większości właśnie tych artystów, których przywołuje Narek Awetisjan. Nie po raz pierwszy kulturę europejską analizuje, przetwarza i propaguje człowiek pochodzący z obrzeży Europy, dowodząc, jak ciekawie stamtąd ową europejskość widać. Zachęcamy do obejrzenia jego prac na ekspozycji kobierców wschodnich Fundacji Teresy Sahakian − jeszcze jednego przykładu ormiańskich więzi z kulturą polską i światową.

Daniel Artymowski

kustosz

Pracownia Działań Muzealnych Zamku Królewskiego w Warszawie

„Wierna kopia oryginału, który nigdy nie istniał”

Platon

Współczesna sztuka daje możliwość syntezy różnych jej dyscyplin, co stwarza nowe obszary aktywności twórczej.

Simulacrum jest tego wyrazistym przykładem. Stanowi oryginalne połączenie sztuk pięknych, wideoartu i muzyki, w którym nowoczesne technologie wzbogacają dzisiejszą interpretację arcydzieła malarstwa klasycznego – Dziewczynę z perłą Johannesa Vermeera. Przesłanie kolekcji Nareka Awetisjana podlega ciągłej reinterpretacji w kontekście prze- mian sztuki współczesnej i zmienności ogólnej wizji rzeczywistości.

Integralną częścią wystawy jest muzyka Wahana Artsruni – utwór na orkiestrę, napisany specjalnie z tej okazji. Uwypukla on abstrakcyjny aspekt malarstwa. Łączenie sztuk pięknych z muzyką fascynowało awangardę od początków XX wieku. Widziano w tym zabiegu wielki potencjał twórczy.

Inspiracją dla kompozytora była zmysłowość kolekcji Awetisjana. Warstwa dźwiękowa, będąc immanentną częścią projektu, stała się „transformacją nr 33”.

Nie wyklucza to jednak możliwości traktowania każdego obrazu jako autonomicznego dzieła sztuki.

Leżący u podstaw projektu zamysł „transformacji” (np. poprzez nowoczesne technologie medialne bądź komputerowe) staje się jeszcze bardziej wyrazisty dzięki użyciu wideoartu.

Wystawa stwarza szerszej publiczności, a w szczególności młodzieży, możliwość skonfrontowania tradycyjnej percepcji dzieła sztuki z nowoczesnymi środkami wyrazu, ukazując przy tym wielość płaszczyzn ich wzajemnego przenikania.

Kurator projektu

Sona Harutiunian

Prezes Fundacji „Dialog Kultur”

Projekt Simulacrum Nareka Awetisjana:

33 przemiany Vermeera, czyli raz jeszcze o ciele i duszy

Narek Awetisjan należy do czołowych postaci współczesnej sztuki postradzieckiej.

A przy tym jest niestrudzonym adwokatem sztuki czystej. Gdyby możliwe było połączenie zasad formalizmu i konceptualizmu na bazie sztuki czystej, to twórczość Awetisjana byłaby dobrym przykładem takiej syntezy. Choć jest przede wszystkim postmodernistą, zamiast ironii okazuje on szczery podziw dla sztuki tradycyjnej, włącznie z klasykami nowoczesności. Zasadniczo skupiony na dekonstrukcji istoty sztuki, Awetisjan odwołuje się też do innych metod (synteza, transformacja, rozkłada- nie na części pierwsze i translokowanie elementów), które wpisuje w bliski postmodernizmowi dialog o sztuce. Niektórzy powiedzą, że takie formalistyczne dywagacje są z góry skazane na niepowodzenie, ale autor zaprzecza temu, przyznając się do beznadziejnego idealizmu: analiza formalna ciała nie jest celem samym w sobie, ale środkiem prowadzącym do obnażenia duszy.

Zeszły wiek upłynął pod znakiem paniki, że sztuka ulega zagładzie. Lęki te uspokoiły się nieco, gdy rozważania o sztuce przesunęły się z płaszczyzny

egzystencjalno-estetycznej w kierunku funkcjonalnej i anatomicznej. Sztuka oddała się poszukiwaniu duszy i samoanalizy, co zaprowadziło ją do szeregu przystani. Jednym z takich schronień stały technologie elektroniczne. Rozwijając nowy styl życia i nowe mechanizmy społecznej interakcji, technologie te wciągnęły w orbitę swych oddziaływań również sztukę. Postęp digitalizacji zniekształcił pojęcie oryginału i podważył wartość unikalności.

W przypadku Awetisjana odwołanie się do technik komputerowych nie było ćwiczeniem z semiotyki czy pogonią za nowinkami. Było raczej badaniem anatomii sztuki, sposobem odkrywania jej każdej, nawet najbardziej ukrytej osi czy wymiaru. Badanie ciała, świadomość ciała − oto niezbędne metody do utrzymania jego żywotności i dobrego samopoczucia. W ten sposób odkrywamy nowe sposoby przetrwania i, jak się okazuje, śmierć ciała jest tylko jego nowym wcieleniem. Dla Nareka Awetisjana jest to rękojmia optymizmu, zainspirowanego racjonalnością ducha Renesansu.

Wizja artystyczna autora lawiruje pomiędzy komputerem a płótnem, znajdując schronienie w projekcie Simulacrum. Łączy on malarstwo, animację wideo i muzykę. Kompozytor Wahan Artsruni nie po raz pierwszy stworzył partyturę do tak dużego projektu, więc jego symfoniczny utwór nie jest akompaniamentem, ale równorzędnym partnerem dzieł malarskich.

Simulacrum osnute jest wokół 33 wariacji na temat sztandarowej Dziewczyny z perłą Johannesa Vermeera. Jest ono symulacją znanych, światowych i armeńskich kierunków malarskich, a także stylów indywidualnych. Animacja wideo ukazuje przepływanie jednego obrazu w drugi. To, że Awetisjan wykorzysta techniki komputerowe, było do przewidzenia, zważywszy jego zainteresowanie wielowymiarowością i eksperymentami Jerwanda Koczara z syntezą czasu i przestrzeni.

Skoro sztuka jest przedstawieniem idei dostępnym zmysłom, to szczególnego znaczenia nabiera wywodząca się z idealistycznej filozofii Platona teoria symulakrum. Zgodnie z nią sztuka staje się jednym, wielkim symulakrum. Platonizm, z którego Awetisjan czerpie swój optymizm, zakłada istnienie absolutnej, niezależnej od naszych umysłów Idei/Oryginału. Dekonstruktywizm wywrócił Platona do góry nogami, ogłaszając, że Oryginał nie istnieje. Oczywiście, powoływanie się na przykłady klasyki malarstwa (oryginałów z punk- tu widzenia historii sztuki, symulakrum z punktu widzenia platonizmu) zawiera w sobie pewną dozę ironii, skoro wiara w ideał została podważona. Niezależnie jednak od podziwu dla uznanych arcydzieł, w 33 wariacjach Awetisjan stosuje logikę Command -C-V, tworząc kopie kopii, czyli symulakra podwójne. Ukazując nieskończone przemiany form dzieła sztuki, zwraca on naszą uwagę na jego przejściowy, umowny charakter, potwierdzając tym samym zasadniczą ciągłość sztuki. Ujawnia nam to taktykę omijania filozofii dekonstruktywizmu przez Awetisjana. Założę się, że chciałby on retorycznie zapytać: czy jest ktoś, kto NIE dałby się uwieść Dziewczynie z perłą?

Lilit Sargsjan